Lato w pełni, a więc czas beztroskich wakacji, ale z pewnością nie dla entomologów. Dla badaczy zajmujących się owadami oczywiste jest, że słoneczne miesiące letnie to najlepszy moment do odkrywania tajemnic mikroświata. Do tego wyjątkowego świata próbowaliśmy ostatnio wprowadzić uczniów biorących udział w półkoloniach „Lato w mieście” organizowanych przez Straż Miejską w Łodzi. Z okazji nadchodzącego Wielkiego Dnia Pszczół, który przypada w kalendarzu 8 sierpnia, zajęcia zostały przeprowadzone na otwartym terenie łąkowym, a tematyka nawiązywała do owadów zapylających i roli, jaką odgrywają w przyrodzie.
Pszczoły są jedynymi błonkówkami, których osobniki dorosłe, jak i larwy, odżywiają się wyłącznie pyłkiem i nektarem kwiatowym. Z tego też powodu pełnią istotną rolę zapylaczy większości gatunków roślin okrytozalążkowych, zarówno dziko rosnących, jak i uprawnych. Zależy od nich jedna trzecia światowej produkcji żywności. W naszej florze ponad 70 % gatunków to rośliny owadopylne. Zapylaniem zajmują się zarówno „dzikie” zapylacze, jak i pszczoły miodne. Jednak ponieważ trzmiele, lepiarki, murarki, czy porobnice, a więc przykłady taksonów należących do rodziny pszczołowatych, są mniej „wybredne” od pszczoły miodnej, oblatują znacznie większą grupę roślin. Na świecie żyje prawie 20 tysięcy gatunków należących do rodziny pszczołowatych. W Polsce jest ich ponad 450 gatunków, w tym ponad 220 gatunków pszczół samotnych, wymienionych jest w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych. Dlaczego samotnych? W przeciwieństwie do udomowionej pszczoły miodnej nie zakładają wspólnych gniazd. Część z nich, wprawdzie może tworzyć luźne kolonie, lecz nawet wtedy nie dzielą się one obowiązkami. Najczęściej gnieżdżą się osobno. Drążą kanaliki w glebie, wygryzają korytarze w drewnie lub rdzeniu roślin, zajmują puste źdźbła trzciny, poszukują szczelin, albo wybierają gliniany mur, ścianę z cegieł, słomianą strzechę. Gniazda zakładają w miejscach ciepłych, suchych i nasłonecznionych. Każde z nich może się składać z kilku – kilkunastu komórek lęgowych, zaopatrzonych wcześniej w pokarm dla zamkniętych w nich larw, które czekają aby z nich wyjść wczesną wiosną.
W zapylaniu pomagają też motyle, muchówki i chrząszcze. Rola zapylaczy jest nie do przecenienia. Są one częścią łańcucha pokarmowego, żywiąc się nektarem i pyłkiem, stanowią jednocześnie pokarm dla owadów drapieżnych czy ptaków. Gdyby nie owady zapylające, wielu owoców i warzyw nie byłoby wcale, a plony niektórych upraw byłyby o wiele niższe. Do roślin uprawnych wymagających pomocy owadów w zapylaniu należą jabłoń, słonecznik, czereśnia, wiśnia, jeżyna. Truskawka…długo można wymieniać. Wartością dodaną ze strony pszczoły miodnej jest jeszcze produkcja: miodu, wosku, propolisu. Jedna pszczoła w ciągu swojego życia wytwarza małą łyżeczkę miodu, a do wyprodukowania kilograma miodu, pszczoły muszą przysiąść na kwiatach aż 4 mln razy. Praca pszczół w Polsce została wyceniona na 4 mld zł. rocznie!
W ostatnich latach notujemy zwiększone wymieranie pszczół i innych owadów zapylających. Największym zagrożeniem jest rolnictwo nastawione na zysk i efekty bez uwzględnienia dbałości o środowisko naturalne, czyli powszechne stosowanie środków ochrony roślin, opryski pestycydami, wypalanie łąk, zanikanie miedz i zadrzewień śródpolnych, betonowanie dużych powierzchni, zbyt częste wykaszanie trawników w czasie największej aktywności owadów, gdy zbierają pyłek i nektar kwiatowy.
Czy jest rozwiązanie? Z pewnością czynna ochrona polegająca na zakładaniu ogrodów przyjaznych owadom i kwietnych łąk, odtwarzanie tradycyjnego bartnictwa, wspieranie rodzimego pszczelarstwa, budowanie hoteli dla owadów oraz edukacja.
Źródła:
- Zapylacze – ważnie sąsiedzi, folder Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, Łódzkie Koło PTOP „Salamandra”, ZPKWŁ OT PKWŁ
- „Zdrowa żywność z polskich lasów – Pszczoły wracają do lasu”, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych
