W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe, narodowy zryw skierowany przeciwko jednemu z zaborców – Cesarstwu Rosyjskiemu i trwało aż do jesieni 1864 r. Powstanie styczniowe było największym zrywem narodowym, na który złożyło się ponad 1200 bitew i potyczek. Wzięło w nich udział ponad 200 tysięcy powstańców, skupionych w licznych oddziałach.
Przez teren Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich przeszła jedna z większych bitew zlokalizowanych pod Dobrą (obecnie gm. Stryków) 24 lutego 1863 r., pod Dobieszkowem 25 września 1863 r.; a także pod Wolą Cyrusową (4 września 1863 r.), pod Skoszewami oraz pod Byszewami.
Pod Dobrą doszło do starcia 300 osobowego oddziału powstańców z armią rosyjską wspieraną przez kozaków. Na początku lutego kwestarz klasztoru franciszkanów w Łagiewnikach Józef Sawicki (były powstaniec wielkopolski z 1848 r.) utworzył oddział powstańców składający się z robotników, rzemieślników, chłopów oraz studentów z Łodzi i okolic. Z rozkazu gen. Ludwika Mierosławskiego dowództwo nad nimi objął nie posiadający niezbędnego doświadczenia wojskowego lekarz J. Dworzaczek. Gdy 24 lutego Rosjanie zbliżyli się do polskiego obozu ruszyli do niespodziewanego natarcia pod dowództwem sztabskapitana Opoczinskiego. Kosynierzy trzykrotnie kontratakowali, jednak za każdym razem odrzucał ich silny ogień rosyjskiej piechoty. Gdy Józef Dworzaczek nakazał odwrót, cały oddział rzucił się do ucieczki. Straty dodatkowo powiększył atak kozaków. Polacy wycofali się, ponosząc ogromne straty. W bitwie zginęło ponad 60 powstańców, z których większość pochowana jest na cmentarzu w Dobrej. W bitwie pod Dobrą udział wzięła bogata dziedziczka radogoskich włości Maria Piotrowiczowa. Poświęciła ona swoje życie dla krzewienia oświaty wśród dzieci i młodzieży z najuboższych warstw. W bitwie pod Dobrą wykazała się dobrymi umiejętnościami żołnierskimi - zabiła jednego z żołnierzy rosyjskich, drugiego raniła. Zginęła, po odmowie poddania się i została pochowana na łódzkim cmentarzu przy Ogrodowej.
opracowanie: Jolanta Kacprzak
fot. Adam Świć, Pomnik „Chłopom bojownikom o niepodległość z roku 1863” w Woli Cyrusowej
