Załęczański Park Krajobrazowy został powołany 5 stycznia 1978 roku, jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce.
Zainteresowanie terenem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego rozpoczęło się w roku 1933 dzięki odkryciu, zespolonych kalcytem kości zwierzęcych, tzw. brekcji kostnej, przez profesora Jana Samsonowicza (1888–1959).
Przypuszczalnie, w okresie trzeciorzędowym studnia rezerwatu Węże nazwana Jaskinią Samsonowicza stanowiła pułapkę dla zwierząt, które nie mogąc się z niej wydostać padały. Zakonserwowane kości, 102 gatunków kręgowców, m.in.: 9 płazów, 11 gadów, 4 ptaków, 29 gryzoni, 25 ssaków, 9 nietoperzy, 11 drapieżników, a także 3 kopytnych, stanowiły, na tym mało poznanym terenie, osobliwą ciekawostkę. Właśnie te odkrycia skłoniły najpierw grupę geografów, a po 1945 roku także naukowców innych dziedzin do prowadzenia badań na szerszą skalę. Badania geologiczne, geomorfologiczne, klimatologiczne, botaniczne, zoologiczne, a także historyczne, archeologiczne i etnograficzne przyczyniły się do wzrostu zainteresowania badanym obszarem.
Zaangażowanie wielu ludzi w potrzebę ochrony tego wyjątkowego obszaru, sprzyjający czas, związany z zachodzącymi w Polsce zmianami dotyczącymi idei ochrony krajobrazu, przyczyniły się do postulowania powołania Parku Krajobrazowego Zakole Warty pod Kamionem. W toku prac zrodził się jednak pomysł powstania dwóch projektów parków, objętych wspólnym obszarem krajobrazu chronionego: Ożarowskiego Parku Krajobrazowego oraz Działoszyńskiego Przełomu Warty (1976). Koncepcje ewaluowały, a prowadzone dyskusje w Komisji Ochrony Krajobrazu Państwowej Rady Ochrony Przyrody zaowocowały złożeniem propozycji, do nowych władz województwa sieradzkiego, utworzenia parku krajobrazowego pod nazwą Załęczański Łuk Warty. Propozycja została pozytywnie rozpatrzona i w roku 1976 Zespół Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego rozpoczął prace badawcze. W pierwszej kolejności została wykonana wstępna dokumentacja przyrodnicza do projektu parku – wstępny zarys granic wraz z otuliną, najważniejsze wartości przyrodnicze, propozycje zagospodarowania parku, a zebrane materiały zostały wykorzystane do opracowania projektu parku. Po wielu debatach i ocenach projektu, m.in. na posiedzeniu Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Przyrody w Sieradzu, czy Komisji Ochrony Krajobrazu PROP w Warszawie uzgodniono nazwę: Załęczański Park Krajobrazowy oraz ustalono zasady użytkowania terenu z uwzględnieniem niezbędnych ograniczeń.
Dnia 5 stycznia 1978 roku uchwałą Nr XIII/50/78 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Sieradzu Park został powołany do istnienia.
Zadaniem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest ochrona niepowtarzalnego krajobrazu jurajskich wapiennych ostańców kryjących w sobie wiele form krasu, żywiących osobliwą faunę i florę oraz urokliwego odcinka rzeki Warty określonego, jako najpiękniejszy i najwartościowszy przyrodniczo w stosunku do całego jej biegu. Obszar ZPK obejmuje północno-wschodnią część Wyżyny Wieluńskiej będącej częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej zwanej Jurą Polską, zamykając od północy system jurajskich parków krajobrazowych. Warta, przepływając przez park ok. 40. kilometrowym łukiem, rzeźbi w skalistym podłożu głębokie przełomy urozmaicając krajobraz wapiennych wzgórz oraz pasm morenowych wzniesień zlodowacenia środkowopolskiego. Dolina jedynie w niewielkim stopniu nosi ślady ludzkiej gospodarki, natomiast koryto rzeki jest całkowicie naturalne, dzikie, tętniące różnorodnym życiem.
Park, ze względu na piękno krajobrazu, przyrodnicze bogactwo, ciekawą kulturę i wspaniały klimat posiada bardzo wysokie walory krajoznawcze, dydaktyczne i rekreacyjne.
Terenowi Załęczańskiego Parku Krajobrazowego osobliwy charakter nadaje zespół przyrodniczych zjawisk związanych z wapiennym podłożem Jury Polskiej. Jurajskie skały ukazują się na powierzchni gruntu na szczytach ostańców wapiennych, na krawędzi doliny Warty pod Lisowicami oraz w licznych kamieniołomach. Powstały one podczas pozyskiwania przez zamieszkałą tu ludność kamienia wapiennego do wykorzystania jako budulec, bądź do wypału w prymitywnych piecach. Wiele takich „wapienników” pozostało do dziś, jako atrakcja turystyczna, a zarazem charakterystyczny element krajobrazu Parku. W kamieniołomach można podziwiać głębokie przekroje geologiczne górnojurajskich wapieni, kopalne zjawiska krasowe oraz skamieniałości zwierząt morskich, głównie amonitów, gąbek, małży, belemnitów i jeżowców, z których szczątków powstała cała skalista jurajska płyta. Na terenie Parku znajduje się również wiele profili geologicznych. Najwartościowszymi przyrodniczo elementami związanymi z jurajskim podłożem ZPK są ostańce wapienne. Ich odsłonięte szczyty porasta wielobarwna murawa kserotermiczna, a pośród skałek rozwinęły się osobliwe zespoły wapieniolubnej roślinności oraz stanowiska drobnej wapieniolubnej fauny występującej tu daleko poza zasięgiem zwartego występowania.
