1 października obchodzimy Światowy Dzień Ptaków. Poniżej kilka informacji dotyczących ptaków:
- Ptaki to kręgowce stałocieplne. Utrzymują względnie stałą temperaturę ciała, w dużym stopniu niezależną od temperatury otaczającego je środowiska. Dzięki wykształceniu stałocieplności ptaki posiadły zdolność do życia we wszystkich typach ekosystemów na wszystkich kontynentach. Niektóre, jak pingwiny czy petrele, zamieszkują nawet wybrzeża Antarktydy. Ptaki nie mają gruczołów potowych, dlatego nie mogą się pocić. Chłodzenie organizmu odbywa się w płucach i workach powietrznych, gdzie zachodzi parowanie wody do wypełniającego je powietrza.
- Najbardziej charakterystyczną cechą ptaków jest posiadanie skrzydeł. Pokryte są piórami, które nadają im opływowy (aerodynamiczny) kształt i zwiększają ich powierzchnię podczas lotu. Ptaki, aby móc latać, muszą być lekkie. Dlatego ich kości są pneumatyczne – mają w środku przestrzenie wypełnione powietrzem. Kończyny przednie ptaków mają postać skrzydeł pokrytych piórami. Ptaki potrzebują do lotu silnych mięśni poruszających skrzydłami. Są one przyczepione do szerokiego grzebienia znajdującego się na mostku. Czaszka ptaków pozbawiona jest zębów, które obciążałyby głowę podczas lotu.
- Ptaki wszystkożerne, jak szpaki, wróble, gawrony i kury domowe, żywią się różnymi rodzajami pokarmu. Ponad 2/3 ptaków to drapieżniki. Orły, jastrzębie, myszołowy, a także sowy polują na drobne ssaki, rzadziej ptaki i gady. Są znakomicie przystosowane do łowów – np. sowy mają duże oczy, które mogą działać jak teleskop. Ptaki przyjmują pokarm w całości i przetrzymują go w wolu, gdzie ulega nawilżeniu i rozmiękczeniu. Do rozdrabniania pokarmu w większości przypadków służy ptakom żołądek mięśniowy, zawierający często celowo połykane kamyki.
- Wiele gatunków ptaków migruje w poszukiwaniu pokarmu. Robią to na przykład żurawie czy jaskółki, które wiosną i latem gniazdują oraz wychowują młode w Polsce, a jesienią odlatują do cieplejszych regionów, gdzie zimują. Są też ptaki, które przybywają z dalekiej północy, by spędzić u nas zimę. Większość ptaków wędruje w stadach, lecąc w kluczu. To specyficzne ustawienie podczas lotu pozwala im na łatwiejsze pokonanie oporu powietrza.
- U ptaków wymiana gazowa zachodzi w płucach zbudowanych z ogromnej liczby splątanych ze sobą cieniutkich rureczek. Dzięki temu posiadają one dużą powierzchnię wymiany gazowej. Jest to istotne, ponieważ lot wymaga bardzo wiele energii, a ta jest uwalniana w obecności tlenu. Do magazynowania powietrza służą worki powietrzne.
- U wielu ptaków występuje dymorfizm płciowy, czyli różnice w ubarwieniu i wielkości przedstawicieli obu płci. Samce na ogół są większe od samic i jaskrawo ubarwione.
- U ptaków ma miejsce zapłodnienie wewnętrzne. Samice składają jaja zwykle w gniazdach, gdzie są wysiadywane. Ciepło dostarczane jajom przez wysiadującą je samicę umożliwia rozwój zarodków. U niektórych ptaków, np. pingwinów i bocianów, jaja wysiadują także samce.
- Pisklęta ptaków to zwykle gniazdowniki, które wykluwają się nieopierzone, ślepe i przez długi czas są bezradne i uzależnione od rodziców. Jeśli pisklę po wykluciu jest pokryte piórami puchowymi i ma otwarte oczy, może od razu opuścić gniazdo i podążać za matką, nazywa się je zagniazdownikiem. Takie młode mają kury, kaczki, strusie.
- Ptaki wykazują specyficzne zachowania godowe zwane tokami. Samce wielu gatunków rywalizują o samice, wydając charakterystyczne odgłosy godowe.
- Największy żyjący obecnie ptak to struś afrykański. Może on osiągnąć ponad 2,5 m wysokości i ważyć 150 kg. Jest nielotem, ale za to świetnie biega dzięki długim, silnie umięśnionym kończynom tylnym. Maksymalna prędkość, jaką może rozwinąć, wynosi ponad 50 km/h.
- Najszybszym ptakiem jest sokół wędrowny, który podczas pikowania w dół potrafi rozwinąć prędkość do 300 km/h.
- Kukułka jest pasożytem lęgowym. Samica podrzuca jajo do gniazda ptaka z grupy wróblowatych. Pisklę kukułki, już w pierwszym lub drugim dniu po wykluciu, wyrzuca z gniazda jaja lub potomstwo gospodarza. Wydając żebrzący głos, zmusza przybranych rodziców do bardzo częstego karmienia, nawet 17 godzin na dobę.
- Dzięki zdolności niektórych gatunków ptaków do polowania na szkodniki pól i magazynów uważa się je za cennych sprzymierzeńców człowieka. Należą do nich żywiące się owadami: sikory, wilgi, dzięcioły, żołny, kuropatwy. Zjadają stonkę ziemniaczaną, mszyce i inne szkodniki upraw. Liczne gatunki sów, myszołowy, jastrzębie i pustułki polują na myszy, które wyrządzają szkody w magazynach ze zbożem, a także w samych uprawach.
W przyrodzie ptaki pełnią istotną funkcję, gdyż stanowią ważny składnik licznych łańcuchów pokarmowych. Ponadto, zjadając owoce, przyczyniają się do rozsiewania nasion. Kolibry podczas pobierania nektaru zapylają rośliny, głównie storczyki i kaktusy.
Zdj. K.Nowak, Sz.Kielan, D.Sommerfeld.
