Ścieżka Hubala

Logotypy partnerów projektu

Ścieżka edukacyjno-historyczna „ŚLADAMI ODDZIAŁU MAJORA HUBALA”
- opis przystanków

Przystanek
nr 1.

Leśnicy polscy

Działalność Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego majora Hubala nie była by możliwa bez pomocy i schronienia jakiego udzielali oddziałowi leśnicy z ówczesnych leśniczówek, gajówek czy osad leśnych. W leśniczówce Podgórze 6 października 1939 r. major Henryk Dobrzański podejmuje decyzję o prowadzeniu walki partyzanckiej w kraju, przyjmuje pseudonim „Hubal” i organizuje pierwszy oddział partyzancki II Wojny Światowej. W rejonie lasów Starachowickich w gajówkach: Rosocha, Michniów, Podlesie tworzone są punkty informacyjno-wywiadowcze i zaopatrzenia. Gajówka Szkucin - tu zostaje utworzona pierwsza placówka konspiracyjna – Ośrodek Bojowy Okręgu Bojowego Kielce. Także tutaj przychodzi do oddziału wychowanka gajowego Rojka - Marianna Cel. Leśniczówka Ruda Maleniecka - tu Hubal powierza leśniczemu Tomaszowi Bobowskiemu funkcję Dowódcy Rejonu Ośrodków Bojowych. Gajówka Modrzewina k/Mniowa u gajowego Konstantyna Dudkiewicza, Gajówka Długa Brzezina - major wyruszając z Długiej Brzeziny był „pilotowany” przez Otokara Rudke - nadleśniczego z Przysuchy, przyjaciela leśniczego Eugeniusza Wróblewskiego - trafia najpierw właśnie do niego do Dęby. Tenże 21 listopada - skierował Majora do gajowego Chachuły w gajówce Ceteń. Obok w odległej o 3 km. leśniczówce Ceteń u leśniczego Mikołaja Koziarskiego powstaje izba chorych, a Oddział lokuje się w pobliskich osadach leśnych. Major zacieśnia kontakty z leśniczym Wróblewskim - mianując go szefem łączności konspiracyjnej o pseudonimie „Wrona”. W pobliskim Nadleśnictwie Brudzewice nadleśniczy Aleksander Zienkiewicz uruchamia centralną placówkę kwatermistrzostwa Oddziału, utrzymuje konspiracyjne kontakty z Nadleśnictwami: Glinna, Nagórzyce i Ruda Maleniecka oraz z okolicznymi majątkami ziemskimi. Gajówki: Radzice k/Przysuchy, Sitków k/Opoczna, Huta k/Szydłowca, Zapowiedź - były punktami zaopatrzenia oraz informacji i wywiadu w okresie zimy 1940 roku - kiedy Oddział przebywa we wsi śródleśnej Gałki k/ Przysuchy. Leśniczówka Budzisław k/Oleszna i Gajówka Giełzów są na trasie przemarszu Oddziału w lasy Spalskie wiosną 1940 roku. Gajówka w Wólce Kuligowskiej, gdzie mieszkał Jan Marcinkowski z synami Stanisławem i Czesławem żołnierzami Hubala - to tutaj 27 kwietnia spadł z piersi majora krzyż Virtuti Militari, co major uznał za fatum, za znak zbliżającej się śmierci. I wreszcie gajówka Praczka k/Kluczewska, gdzie nastąpiło 25 czerwca 1940 roku rozwiązanie Oddziału. Wielu leśników za pomoc udzielaną Hubalowi zapłaciło własnym życiem i życiem swoich najbliższych. Cześć Ich pamięci!

Przystanek
nr 2.

Leśniczówka Bielawy

Leśniczówka koło Brudzewic, po której dzisiaj nie ma śladu, jesienią 1939 roku była zamieszkana przez leśniczego Józefa Żulikowskiego i jego żonę Marię, a także przez praktykanta leśnego Kazimierza Soborowskiego i gajowego Adama Kaczmarka. Wszyscy stali się uczestnikami konspiracyjnego związku „Ośrodków Bojowych”. W tej leśniczówce, po powrocie z Warszawy, kwaterował Hubal od 23 grudnia do 1 stycznia 1940 roku. W sali myśliwskiej Prezydenta Mościckiego, odbyła się wieczerza wigilijna, w dniu 23 grudnia, z udziałem całego Oddziału i kilku leśników z okolicznych osad leśnych. Ochronę obiektu leśniczówki pełnił wartownik przy bramie i członkowie rodzin leśników. Sala udekorowana była flagami narodowymi, stoły suto zastawiono tradycyjnymi potrawami wigilijnymi, część potraw dostarczyła właścicielka majątku w Kraśnicy Pani Bąkowska. Przed tradycyjnym opłatkiem, odśpiewano hymn państwowy. Przemawiając do zebranych major mówił o patriotycznej postawie społeczeństwa i jego pomocy dla oddziału, o tym, że cały kraj przystąpi niebawem do walki z okupantem. Następnie Zygmuntowi Morawskiemu wręczył awans do stopnia podporucznika, a Romualdowi Rodziewiczowi do stopnia plutonowego. Wszyscy żołnierze otrzymali gwiazdkowe prezenty: szale, swetry, rękawice, ciepłą bieliznę osobistą. Prezenty były darem społeczeństwa Kielc, Opoczna i Tomaszowa, a dotarły do Bielaw przez punkty łączności, głównie zainstalowane w gajówkach i leśniczówkach, pozostających w nadzorze leśniczego Eugeniusza Wróblewskiego. Po wyjeździe gości major pozwolił żołnierzom na dalsze toasty i dokończenie kolacji. Maria Żulikowska tak o tym pisze: „Pamiętam jak major siedział przy kominku podparty na łokciu. Ogień buzował, burka zwisała majorowi z ramienia. A naokoło siedziały jego chłopaki i śpiewały pieśni”. Po Wigilii, w leśniczówce Bielawy pozostał major z najbliższymi członkami swego sztabu, reszta żołnierzy kwaterowała w gajówce Bielawy u gajowego Adama Kaczmarka.

W 1939 roku 24 grudnia wypadał w niedzielę, która nie przyjmuje postu. Wigilię obchodzono więc dzień wcześniej. Major Hubal przybył na nią w ostatniej chwili, po udanym spotkaniu w Warszawie z generałem Michałem Tokarzewskim-Karaszewiczem. Generał kazać skadrować oddział i nie rozbudowywać go, ale jednocześnie zaznaczył: „Będziecie mi potrzebni na wiosnę”. Major Hubal otrzymał od niego również nominację na zastępcę komendanta SZP Okręgu Kielce i awanse na ppor. dla Zygmunta Morawskiego i plutonowych dla Romualda Rodziewicza i Józefa Alickiego. Bezpośrednio z Warszawy major Hubal udał się do Kielc. Tutaj nie doszło jednak do porozumienia z pełniącym obowiązki komendantem, Franciszkiem Faix-Limanowskim, zastępcą komendanta Okręgu płk. Leopoldem Engel-Ragusa, który miał zupełnie odmienne zdania niż Komendant Główny i domagał się całkowitej likwidacji oddziału. Wyjeżdżając do Warszawy Hubal udzielił niektórym żołnierzom urlopu. Nie wszyscy zdążyli powrócić na wigilię. Kiedy major po przebraniu się w mundur w leśniczówce Dęba, zjawił się na Bielawach, wszystko już było gotowe. Obfitość wigilijnej wieczerzy zapewniła między innymi Anna Bąkowska z Kraśnicy, która za pośrednictwem młynarza Kazimierza Orzeszka i jednego z parobków przekazała ryby. Część z nich Maria Żulikowska przeznaczyła na zupę rybną. Leśniczy Żulikowski ofiarował na wigilijny stół jałówkę. Wiele produktów żywnościowych i papierosy dostarczyli opoczyńscy konspiratorzy: Czesław Chrustowicz „Konar”, od lutego żołnierz oddziału i Włodzimierz Bliński „Wernyhora”. Gwiazdkowe prezenty: ciepłe skarpety, szaliki, rękawice, przysłało za pośrednictwem majora Hubala osiem dziewcząt z Kielc. Jak wspominała Ludmiła Wróblewska, niekwestionowana gospodyni wigilijnej biesiady przyrządzonej wspólnie z Marią Żulikowską i Marianną Cel „Tereską”, nie było tradycyjnej choinki, było za to siano pod obrusem, opłatek. Była również modlitwa zmówiona przez zaprzyjaźnionego z oddziałem ks. dra Edwarda Ptaszyńskiego, proboszcza parafii w Ruskim Brodzie, który przyjechał na Bielawy ze swoim kościelnym Władysławem Sikorą i Józefem Madejem „Jerzym”. Mimo świątecznego nastroju i atmosfery wolnej Polski panującej w leśniczówce, nie zapomniano o bezpieczeństwie. Wartę pełnił st. szwol. Jan Kacprzak „Jaś”, przed wojną żołnierz 3 Pułku Szwoleżerów, mieszkaniec Anielina, luzak majora Hubala. Wstąpił do oddziału w Cetniu. Stojąc na warcie, przytupując z zimna na 20-stopniowym mrozie, myślał że właśnie w tej chwili, tu niedaleko do stołu zasiadają jego rodzice, jego siostra Anastazja. Przez okno widział jak major łamie się z żołnierzami opłatkiem. Zrobiło mu się przykro. W oku zakręciła się łza. Już zaczęła mu do głowy przychodzić myśl, żeby rzucić karabin. Uciec do swoich. Na szczęście, w tym właśnie momencie otworzyły się drzwi i przyszła zmiana warty. Zdążył jeszcze podzielić się opłatkiem z dowódcą. Pozostał w oddziale. Walczył pod Huciskiem i był przy majorze w dniu jego śmierci pod Anielinem.

Historia leśniczówki Bielawy.
Po Powstaniu Styczniowym nastąpiła kasata zgromadzenia oo. filipinów w Studziannie-Poświętnem. Zgromadzeniu odebrano wsie Małoszyce, Brzuzę, Idzikowice i przyklasztorne włości, w tym gospodarstwo na Bielawach. To w tym miejscu przez prawie 50 lat stacjonowała sotnia kozacka, tłumiąca wcześniej Powstanie Styczniowe. Po 1879 roku, kiedy to ówczesne Leśnictwo Rządowe Radzice włączone zostało do tzw. Księstwa Łowickiego, obszar ten przeznaczony został na carski obwód łowiecki z główną siedzibą w Spale, a osada w Bielawach służyła za miejsce carskiego łowczego. Wokół osady mieściły się stajnie i kozackie kwatery. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku na obszarze tutejszych lasów powstało Nadleśnictwo Państwowe Brudzewice, a osada Bielawy stała się miejscem zamieszkania leśniczego i gajowego. W 1922 roku w tej dużej osadzie powstał ośrodek szkoleniowy dla gajowych, podległy Zarządowi Okręgowemu Lasów Państwowych, a od 1924 roku Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu. Rokrocznie, aż do 1928 roku, szkolono w nim 20-30 gajowych. Byli to z reguły żołnierze Legionów Polskich lub obrońcy Ojczyzny z wojny 1920 roku. W prawie całym okresie międzywojennym obszar lasów Nadleśnictwa Brudzewice należał do ulubionych terenów łowieckich Prezydentów RP: Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego. W Leśniczówce Bielawy Prezydent Ignacy Mościcki niejednokrotnie przebywał po lub w trakcie polowania. W 1937 roku leśnictwo na Bielawach objął leśniczy Józef Żulikowski, który zamieszkał tu wraz z żoną Marią i dwojgiem dzieci. Część budynku mieszkalnego zajmował gajowy Adam Kaczmarek wraz z rodziną. Leśniczówka istniała do 1981 roku, po czym ze względu na zły stan techniczny została rozebrana. Jednak po tym starym siedlisku zostało coś więcej: duch tego miejsca i pamięć o nim. 22 czerwca 2007 roku, w 110. rocznicę urodzin majora Henryka Dobrzańskiego – Hubala, odsłonięty został pomnik „Hubalowej Wigilii”. Inicjatorami budowy pomnika byli: płk Marian Zach - prezes Środowiska „Hubalczycy” i jego członkowie, Piotr Kacprzak – zastępca dyrektora RDLP w Radomiu i Jacek Lombarski – dziennikarz. Pomnik wybudowany został we współpracy Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Łodzi i Radomiu kiedy to dyrektorami byli Dariusz Pieniak - RDLP Łódź i Dariusz Bąk – RDLP Radom, a nadleśniczym Nadleśnictwa Opoczno był Jerzy Szczegielniak. Już w tym samym roku, 7 grudnia, odbyła się „Pierwsza Hubalowa Wigilia” zorganizowana przez Zespół Szkół Zawodowych im. mjr Henryka Dobrzańskiego – Hubala w Radomia i RDLP w Łodzi, której niekwestionowanymi gospodyniami, tak jak w 1939 roku, były kobiety – Beata Jasek, dyrektorka radomskiego „Hubala” i Justyna Bujek, nauczycielka historii w tej szkole, obydwie członkinie Środowiska „Hubalczycy”. Uczestniczyli w niej uczniowie ze szkół w Radomiu, Przydworzycach, harcerze z Opoczna, kombatanci ze Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, leśnicy z Radomia, Łodzi i Opoczna. Od tej pory, w pierwszy piątek grudnia, co roku spotykają się na leśnej polanie w Bielawach uczniowie hubalowych szkół, leśnicy i wiele innych osób, dla których pamięć o majorze Hubalu i jego żołnierzach nie jest obojętna. Tworzą tzw. „Hubalową Rodzinę”, która powiększa się z roku na rok.

Przystanek
nr 3.

Organizacja Okręgu Bojowego Kielce

Myśl tworzenia organizacji konspiracyjnej o charakterze wojskowym nurtowała mjr „Hubala" od chwili podjęcia decyzji pozostania w kraju i kontynuowania walki z okupantem. 26 października 1939 r. mjr Dobrzański utworzył Okręg Bojowy Kielce.

(na podstawie oryginalnego dokumentu z zasobów Archiwum Państwowego w Kielcach)

1. Szaf sztabu i oficer operacyjny rozpracowują w szczegółach plany działań bojowych, zamierzonych przez dowódcę.

2. Dowódca łączności organizuje przesyłanie pism i wiadomości. Podlegają mu gońcy i łącznicy. Jest on odpowiedzialny za zachowanie tajemnicy wojskowej. Współpracuje w tym celu z oddziałem informacyjnym (kontrwywiad) i kontroluje służbę łączności oraz zachowanie tajemnicy wojskowej we wszystkich oddziałach Okręgu. Ustala i zmienia szyfr, kody i hasła.

3. Oddział organizacyjny prowadzi przede wszystkim sprawy zaciągu (biura werbunkowe) oraz sprawy personalne.

4. Oddział informacyjno - propagandowy dziali się na trzy pododdziały:

a) Wywiadu, który ma dostarczać: wiadomości tajnych dla dowództwa sztabach, sile i rozlokowaniu wojsk a zwłaszcza zgrupowań zmotoryzowanych i zmechanizowanych nieprzyjaciela, o lotniskach, składach surowców (materiały pędne, metale kolorowe, kauczuk itp.), o magazynach sprzętu wojennego i amunicji nieprzyjaciela lub złożonych przez WP, o wytwórcach sprzętu wojskowego i amunicji (czynnych lub projektowanych do uruchomienia), o transportach wojsk i materiału (kolejowych i drogowych), o ważnych obiektach komunikacyjnych (kolej, drogowych, telefonicznych, telegraficznych, radiowych, lotniczych), o nastrojach w wojsku nieprzyjaciela, wreszcie o oddziałach własnych; wiadomości ogólnych z przeznaczeniem dla dowództwa, oddziałów i propagandy wśród ludności cywilnej. Wiadomości zbierać z wszelkich możliwych źródeł a przede wszystkim od wyższych wojskowych niemieckich, przez słuchanie radia (wyznaczyć do notowania stałą obsługę władającą językami obcymi), przez studiowanie prasy, przez przesłuchiwanie ludności. Wiadomości zestawiać w komunikaty pod kątem widzenia potrzeb dowództwa, oddziałów i propagandy.

b) Kontrwywiad poza normalnym zadaniem ma ewidencjonować wypadki zdrady lub sprzyjania nieprzyjacielowi wśród ludności własnej.

c) Pododdział informacyjno-propagandowy powinien stworzyć prasę niepodległościową, organizować zebrania itp. Dążyć do posiadania własnej stacji nadawczej, radiowej.

5. Kwatermistrzostwo poza załatwianiem spraw bieżących Okręgu ma być zawiązkiem kwatermistrzostwa Wielkiej Jednostki.

6. Obwody bojowe tworzy się zasadniczo wówczas, gdy liczba ośrodków bojowych przekroczy 6.

7. Przyjęty system podziału jednostek jest trójkowy, jednak zarówno ilość drużyn w ośrodku jak ośrodków w obwodzie i tych ostatnich w Okręgu może być zmienne.

8. Organizację ośrodków bojowych i kadrowych drużyn strzeleckich podaje załącznik.

9. Organizacja Komitetu Społecznego w części nie dotyczącej wojska jest podana w schemacie jedynie przykładowo.

Dowódca Okręgu Bojowego Kielce /Hubal mjr/

Przystanek
nr 4.

Lasy spalskie

Docierający w lasy spalskie w listopadzie 1939 roku Oddział Wydzielony Wojska Polskiego majora Hubala liczył zaledwie kilkunastu żołnierzy i cztery konie ocalałe po porażce poniesionej w Cisowniku. W gajówce Ceteń major zaczyna przyjmować ochotników - osobiście pytając o powód zgłoszenia się do Oddziału. Pierwszym ochotnikiem, który zgłosił się w mundurze lotniczym z bronią, był 19 letni Tadeusz Madej. Ochotnicy obejmowani byli intensywnym szkoleniem wojskowym, program szkolenia obok zajęć teoretycznych i ćwiczeń praktycznych ze strzelania, taktyki oraz musztry bojowej obejmował także naukę jazdy konnej. Potem następowała uroczysta przysięga. Oddział stale się powiększał, na zimowisku w Gałkach liczył ok. 300 ludzi - szwadron kawalerii w sile 50 ułanów, którym dowodzi rotmistrz Józef Walicki „Walbach”, dwie kompanie piechoty liczące ponad 200 żołnierzy, którymi dowodzili kapitan Józef Grabiński „Pomian” i porucznik Antoni Kubisiak, pluton ciężkich karabinów maszynowych, składający się z kilkunastu ludzi pod dowództwem podchorążego Edmunda Kuropka „Barbarycza”. Szefem sztabu oddziału był porucznik Feliks Karpiński „Korab”, funkcję kwatermistrza pełnił Marek Szymański „Sęp”, a obowiązki oficera ordynansowego sprawował plutonowy Romuald Rodziewicz „Roman”. Kancelarię prowadził plutonowy Wiktor Maruszewski. Grupę do zleceń specjalnych stanowili: plutonowy Stanisław Kmita „Twardy” i Marianna Cel „Tereska”. Uzbrojenie kawalerzystów stanowiły karabinki, a piechoty karabiny typu „Mauzer” produkcji polskiej, w pistolety i rewolwery uzbrojeni byli oficerowie. Oddział posiadał 32 ręczne i 3 ciężkie karabiny maszynowe. Na stanie było 50 koni kawaleryjskich i 20 koni taborowych. Hubalczycy toczą zacięte zwycięskie boje pod Huciskiem, pod Szałasem, Rogowym Słupem i Łączną. Wymykając się z niemieckiego okrążenia - 22 ułanów dociera w lasy spalskie. Ostatnim ochotnikiem przyjętym do oddziału był mieszkaniec Wólki Kuligowskiej 19 letni Józef Kośka, którego tragiczną śmierć upamiętnia znajdujący się obok obelisk. Ścigany oddział dociera pod Anielin, gdzie 30 kwietnia ginie śmiercią bohaterską ostatni obrońca Rzeczypospolitej major Henryk Dobrzański „Hubal”. 25 czerwca 1940 roku Oddział Wydzielony Wojska Polskiego majora Hubala zostaje zdemobilizowany.

Przystanek
nr 5.

1940 rok

Od stycznia 1940 roku rozpoczął się okres przygotowań Oddziału do wiosennej ofensywy - i wiary w zwycięskie działania wojenne Francji i Anglii. Z zimowych kwater majora Hubala w Stefanowie, Fryszerce i Anielinie wyjeżdżały patrole po broń, sprzęt wojskowy, żywność i paszę dla koni. Patrole zaopatrzeniowe docierały pod Nowe Miasto, Opoczno i Drzewicę. Działanie patroli wiązało się z dużym ryzykiem ponieważ teren nasycony był niemieckim wojskiem i policją. W Spale mieściła się kwatera dowódcy armii okupacyjnej „Wschód” gen. Blaskwitza. Ułani jeździli z bronią gotową do strzału ukrywając mundury pod chłopskimi kożuchami. Ogromną rolę w zaopatrzeniu oddziału odegrała miejscowa ludność - m.in. Bolesław Wojakowski z Rzeczycy, Michał i Mikołaj Sobczyńscy z Fryszerki, Katarzyna Laskowska z Anielina i wielu innych. W każdej wsi wyznaczani byli odpowiedni ludzie do zbierania żywności, umundurowania i broni dla oddziału. Mąkę rekwirowano z młynów znajdujących się pod administracją niemiecką, w podobny sposób zdobywano mięso rekwirując bydło i trzodę chlewną z majątków zarządzanych przez Niemców lub volksdeutschów. Dodatkowym źródłem zaopatrzenia w żywność były polowania organizowane w lasach spalskich. Poważnym problemem było kucie koni, które ze względu na ciężką służbę musiały być często przekuwane. Czynność tę wykonywano nocą w Poświętnem u miejscowych kowali Stanisława i Romana Żelazko. Major Dobrzański poprzez zaufanych ludzi nawiązywał kontakty z tworzącym się dopiero podziemiem konspiracyjnym w Tomaszowie Mazowieckim i Opocznie. To między innymi plut. Tadeusz Nizwald pseudonim „Oskierski” zorganizował akcję Hubal wciągając do współpracy wielu ludzi z własnej organizacji i innych grup konspiracyjnych. Centrum akcji była jego kancelaria w szpitalu w Tomaszowie, gdzie pracował. Szpital dostarczał hubalczykom między innymi mundury pozostałe po żołnierzach z kampanii wrześniowej, środki opatrunkowe i papierosy. Zaopatrywano również żołnierzy w konspiracyjne gazetki. Szkoła w Ponikle stanowiła miejsce kontaktów konspiracyjnych majora Hubala. Nauczycielkę tej szkoły, pannę Marię Alberską, major nazywał „słoneczkiem Ponikła”. Katechetą w tej szkole, był późniejszy kapelan Oddziału, ks. Ludwik Mucha z Klasztoru Filipinów w Poświętnem. Po odejściu z Oddziału funkcję kapelana pełnił, ksiądz z Ruskiego Brodu, Edward Ptaszyński.

Przystanek
nr 6.

Henryk Dobrzański

Henryk Dobrzański urodził się 22 czerwca 1897 roku w Jaśle w rodzinie szlacheckiej. W 1914 r. wstępuje do formujących się oddziałów Legionów Polskich, stacjonujących w Krakowie, ma wtedy 17 lat i jest uczniem krakowskiej Wyższej Szkoły Realnej. Służył w Drugim Pułku Ułanów, gdzie wyróżnił się odwagą. Brał udział w bitwie pod Stawczanami oraz pod Rańczą. Po odzyskaniu przez Polską niepodległości wstąpił do Wojska Polskiego. W listopadzie 1918 roku został plutonowym i objął dowództwo nad oddziałem, ruszającym na odsiecz zajętemu przez wojska ukraińskie miastu Lwów. Pod koniec 1918 roku został chorążym i przejął dowodzenie szwadronem, a za swe bohaterskie czyny odznaczony został Krzyżem Walecznych. W latach 1919-1921 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, w roku 1920 awansowany do stopnia podporucznika, za odwagę na polu walki odznaczony Krzyżem Walecznych i krzyżem srebrnym Orderu Virtuti Militari. Po wojnie pozostał w wojsku. Jako świetny kawalerzysta był członkiem reprezentacji Polski w jeździectwie, zdobywając ogółem 22 złote, 3 srebrne i 4 brązowe medale, a w roku 1928 był reprezentantem kraju na Igrzyska Olimpijskie w Londynie. W roku 1927 awansowany do stopnia majora, a w latach 1934-1936 pełnił funkcję kwatermistrza w Drugim Pułku Strzelców Konnych. Tuż przed wybuchem wojny 1939 r. otrzymał przydział jako zastępca dowódcy 110 Pułku Rezerwowego Ułanów. We wrześniu jednostka została przeniesiona do Wołkowyska, a stamtąd w kierunku Grodna i Lasów Augustowskich. W trakcie marszu stoczyła kilkanaście potyczek z Wermachtem i brała udział w obronie Grodna przed Armią Czerwoną. Po kapitulacji miasta oddział podjął marsz w kierunku Warszawy. Kapitulacja Warszawy i późniejsza bitwa pod Kockiem zakończyły kampanię wrześniową, lecz nie zakończyła walki majora Dobrzańskiego. Major przyjął pseudonim „Hubal” a jego oddział, teraz jako Oddział Wydzielony Wojska Polskiego, stał się pierwszym oddziałem partyzanckim II wojny światowej. 30 kwietnia 1940 roku o świcie w tym miejscu zginął w swym ostatnim boju, padł ostatni żołnierz II Rzeczypospolitej. W tej bitwie poległ także kapral Antoni Kossowski „Ryś”. Zginął również koń majora „Demon”. Ciało kaprala Kossowskiego Niemcy oddali rodzinie. Po majorze ślad zaginął. Do dziś trwają poszukiwania miejsca pochówku majora „Hubala”.

Przystanek
nr 7.

Wiosenna ofensywa 1940 r.

Z początkiem mroźnej i śnieżnej zimy 1940 roku rozpoczął się nowy okres w życiu Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego majora Hubala – czas przygotowań do wiosennej ofensywy. Z kwater OWWP w Stefanowie, Fryszerce i Anielinie wyjeżdżały patrole po broń, sprzęt wojskowy, żywność i paszę dla koni. Broń i pozostały sprzęt wojskowy po działającej na tym terenie we wrześniu 1939 roku Armii Prusy miejscowa ludność oddawała na rzecz oddziału. Ogromną rolę w zaopatrzeniu oddziału odegarli mieszkańcy - w każdej wsi wyznaczani byli odpowiedni ludzie do zbierania żywności, umundurowania i broni dla hubalczyków. Major Dobrzański poprzez zaufanych ludzi nawiązywał kontakty z tworzącym się dopiero podziemiem konspiracyjnym w Kielcach, Tomaszowie Mazowieckim i Opocznie. Niestety w połowie lutego 1940 roku wysłannik Komendy głównej Związku Walki Zbrojnej przywiózł rozkaz demobilizacji oddziału. Major Hubal oświadczył, że osobiście rozkazu nie wykona i nie rozbroi się „i munduru nie zdejmie”, lecz zarówno oficerom, podoficerom jak i szeregowym zostawia wolną rękę. Dalszą otwartą walkę z okupantem podejmuje 20 najwierniejszych ułanów i 50 żołnierzy piechoty. Wiosną nasilają się działania niemieckie przeciwko oddziałowi, Hubalczycy toczą zacięte zwycięskie boje pod Huciskiem, pod Szałasem, Rogowym Słupem i Łączną. Wymykając się z niemieckiego okrążenia - 22 ułanów dociera w lasy spalskie.

Przystanek
nr 8.

Kalendarium szlaku bojowego Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala” w lasach spalskich.

11.11.1939 r.	Podczas pobytu w gajówce Rosochy nadchodzi wiadomość o nadciągającej kompanii Wehrmachtu. Major ogłasza natychmiastowy wymarsz oddziału w kierunku lasów przysuskich. Przez Sorbin, Pięty i Sobótkę Oddział dociera do gajówki Długa Brzezina. Tutaj dwudniowy postój. Nawiązanie kontaktu z proboszczem w Ruskim Brodzie ks. Edwardem Ptaszyńskim.
13—20.11.1939 r.	Przejście do nowego miejsca postoju w leśniczówce Huta w lasach przysuskich. Tygodniowy odpoczynek w opuszczonej leśniczówce.
21.11.1939 r.	Wymarsz w lasy brudzewickie. Przez Stefanów, Rozwady, Świerczyny, Giełzów i Brzuzę oddział dociera do leśniczówki Dęba.
listopad/grudzień 1939 r.	Oddział zmienia miejsce postoju i przenosi się do gajówki Ceteń. Po kilku dniach odpoczynku, czasowe zakwaterowanie w majątku Michała Szwejcera w Rzeczycy, następnie przejście do Stefanowa i Anielina. Dłuższy pobyt. Większość żołnierzy i oficerów na urlopach. Mjr Dobrzańskiemu udaje się 5 grudnia do Warszawy na rozmowy z Komendantem SZP gen. Michałem Karaszewiczem- Tokarzewskim.
18.12.1939 r.	Rozmowa "Hubala" z gen. Karaszewiczem-Tokarzewskim. Polecenie organizowania kadry, gromadzenia broni i nie wchodzenia z Niemcami w żadne potyczki.
20.12.1939 r.	Wyjazd Hubala z Warszawy do Kielc w celu załatwienia spraw organizacyjnych w Komendzie Okręgu SZP.
23-24.12.1939 r.	Zbiórka oddziału w leśniczówce Bielawy. Powroty z urlopów. Przyjazd "Hubala" po wizycie w Warszawie i Kielcach do Bielaw. Uroczysty wieczór wigilijny.
31.12.1939 r.	Przejście oddziału na kwatery do Stefanowa. Przed wymarszem udział w mszy świętej w Poświętnym. Ksiądz Mucha z klasztoru Filipinów zostaje kapelanem oddziału. Oddział liczy szesnastu ludzi.
styczeń 1940 r.	Ciągła zmiana miejsc postoju oddziału. Terenem przemarszów i postojów są powiaty opoczyński i konecki. Kilkudniowy pobyt na Fryszerce, a następnie przejście na kwatery do Anielina. Przyjmowanie ochotników.
31.01.1940 r.	Nocny wymarsz oddziału z Anielina na kwatery w Gałkach Krzczonowskich.
01.02.1940 r.	Przybycie do Radzic - całodzienny odpoczynek. Wieczorem wymarsz przez Jelenię, Brzustowiec, Rożek, Rozwady i Hutę do Gałek.
02—13.03.1940 r.	Przybycie oddziału na kwatery w Gałkach Krzczonowskich, gdzie żołnierze przebywają sześć tygodni. Rozbudowa oddziału. Stan zwiększył się do około 320 osób. Utworzenie pododdziałów kawalerii i piechoty. Wyjazd "Hubala" do majątku krewnych (Lubienieckich) - do Zameczka k. Przytyku.
13.03.1940 r.	Próba rozwiązania oddziału przez ppłk. Leopolda Okulickiego "Millera". Część żołnierzy opuszcza Oddział i przechodzi do pracy konspiracyjnej. Z "Hubalem" pozostaje około siedemdziesięciu ludzi. Następnie Oddział przenosi się w rejony ziemi przysuskiej, gdzie miały miejsce potyczki, zwycięstwa pod Huciskiem oraz Szałasem, Rogowym Słupem i Łączną. W wyniku obławy niemieckiej Oddział zostaje rozbity. Kawaleria przerywa linię wroga i udaje się na postój w oczekiwaniu na piechotę Oddziału. Nie doczekawszy się nadejścia piechoty mjr „Hubal” podejmuje decyzję o powrocie w rejon lasów spalskich.
13.04.1940 r.	Wymarsz na kolejne miejsce postoju. Lasami wzdłuż majątku Reczków, do gajówki Wacławów, dalej w rejon Diablej Góry, przez Wolicę do wsi Janikowice, następnie do wsi Borowiec, gdzie żołnierze przekraczają rzekę Czarną, a po krótkim odpoczynku kierują się do leśniczówki Zarzęcin.
14—15.04.1940 r.	Przejście do gajówki Karolinów. Dwudniowy postój.
16.04.1940 r.	Wieczorny wymarsz w lasy smardzewickie. Postój w gajówce Książ. Po przekroczeniu linii kolejowej Tomaszów Mazowiecki - Opoczno oddział (mijając Kraśnicę) rano dociera do gajówki Antoniów.
17.04.1940 r.	Całodzienny postój. Wieczorem oddział wyrusza w dalszą drogę i nad ranem dociera do folwarku Królówka obok wsi Stanisławów.
17—19.04.1940 r.	Kilkudniowy postój w folwarku Królówka. Oddział liczy 22 jeźdźców.
19/20.04.1940 r.	Nocny marsz i postój w Szkole we wsi Ponikła u nauczycielki Marii Alberskiej.
22—29.04.1940 r.	Obozowanie Oddziału pod Wólką Kuligowską.
29/30.04.1940 r.	Oddział opuszcza leśne obozowisko i mijając młyn Stefanów, kieruje się do młyna Fryszerka nad Pilicą. Przez Mysiakowiec i Kozłowiec podąża pod Anielin. Zaciska się pętla niemieckiej obławy. O świcie tego dnia dochodzi do potyczki patrolu konnego z Niemcami, w której ginie młody ułan Józef Kośka.
30.04.1940 r.	O świcie Oddział dociera do zagajnika pod Anielinem, gdzie następuje postój. O poranku atak Niemców, podczas którego ginie mjr Henryk Dobrzański „Hubal”, jego koń „Demon” oraz kapral „Ryś” – Antoni Kossowski.

Lista członków Wydzielonego Oddziału Wojska Polskiego pod dowództwem mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala”

1.	Adamski Stanisław	107.	wachm. Alicki Józef	213.	Andruszkiewicz Józef
2.	Andruszkiewicz Walenty - Stary	108.	Armacki Jerzy	214.	Badura Józef - Bartek
3.	st. sierż. Bańkowski Franciszek	109.	Bańkowski Ignacy	215.	kpr. Baran Stefan
4.	szer. Baranowski Anatol	110.	Barcicki Antoni	216.	plut. Byczewski Adolf
5.	Bednarski Stanisław - Drzazga	111.	szer. Bernaś	217.	Berus Tadeusz
6.	szer. Białas Henryk - Mściwój	112.	por. Biedrzycki Wacław	218.	kpr. Biegaj Teofil - Teo
7.	Bieńkowski Marian	113.	plut. Bieńkowski Stefan - Łoś	219.	plut. pchor. Bilski Antoni
8.	Bilski Jan	114.	Bobowski Tomasz - Budziwój	220.	Bobowski
9.	ułan Bobrzyk Zygmunt - Roch Kowalski	115.	Bogatek Filip	221.	kpr. Bonecki Marian
10.	Borek Stanisław	116.	Boruń Antoni	222.	Bożyk Franciszek
11.	szer. Brajer Marian	117.	ułan Brajer Roman	223.	Brola Kazimierz
12.	Brzeski Eugeniusz	118.	szer. Brzeski Tadeusz - Dzidek	224.	ułan Brzeziński Mieczysław - Szczapa
13.	kpr. Brzozowski	119.	kpr. Buczyński Stanisław	225.	szer. Bundz Tadeusz
14.	szer. Burzyk Józef	120.	Caban Ryszard	226.	st. Szer. Cała Kazimierz - Mały
15.	st. ułan Cel Marianna - Tereska	121.	Choroszyński Aleksander	227.	Chrustowicz Czesław - Konar
16.	Chrząstowski Kazimierz - Zadora	122.	st. Szer. Cichosz Stanisław	228.	Ciesiewicz Henryk
17.	Czerwiński Eugeniusz	123.	Czerwonka Marian	229.	Czerwonka Józef
18.	Dobrowolski Stanisław	124.	mjr Dobrzański Henryk - Hubal	230.	Domagała Adam
19.	plut. Drabik Józef	125.	Falkowski Jerzy	231.	Falkiewicz Edward - Szach
20.	Fidos Antoni	126.	Frydensztab Józef	232.	Gadaj Marian
21.	Galas	127.	Galon Stanisław - Adamski	233.	szer. Gałecki Antoni
22.	szer. Gielzak Mieczysław	128.	st. ułan Głowacki Wiktor	234.	plut. Głowacz Franciszek - Lis
23.	Galiński Antoni	129.	pchor. Gołko Leon - Lorek	235.	plut. Gorzelak Zenon
24.	Górnik Lech	130.	kpt. Grabiński Józef - Pomian	236.	Gruszczyński Marian - Kacperek
25.	Grzegorski Czesław	131.	szer. Gut Marian	237.	Hibner Lucjan
26.	ppor. Iljin Modest - Klin	132.	Jagiełło	238.	Jakubowski Stanisław
27.	Jamrozik Bolesław	133.	szer. Jasik Stefan - Wilczek	239.	Jaszewski Roman - Jaśmin
28.	Jaworski Sylwester	134.	Jędrych Romuald	240.	Jurzykowski Stefan
29.	Jodłowski Edmund - Jurand	135.	Jura Józef	241.	kpr. Jura Władysław
30.	Kacprzak Antoni	136.	ułan Kacprzak Jan - Jaś	242.	Kaczorowski Leszek - Zagłoba
31.	st. strz. Kaczorowski Marian - Gruszka	137.	plut. Kagankiewicz Stanisław	243.	kpt. Kalankiewicz Maciej - Kotwicz
32.	wachm. Kalankiewicz Tadeusz	138.	Kalinowski Jan	244.	Kalinowski Mścisław
33.	Kaleta Jan	139.	Kałużyński Teofil	245.	sierż. Kamyszel
34.	kpr. Kania	140.	Karlikowski Władysław	246.	ppor. Karolczak
35.	por. Karpiński Feliks - Korab	141.	Karp Stefan	247.	Kasprzyk Tadeusz
36.	Kądziela Zenon	142.	plut. Kisielewski Antoni - Kisiel	248.	Kmita Jan
37.	plut. Kmita Stanisław - Twardy	143.	Kołodziejczyk Marian	249.	Komur Antoni
38.	Kondrat Feliks	144.	st. sierż. Kopera Kazimierz - Karafka	250.	Kopera Stanisław
39.	Korus Michał	145.	szer. Korzeniowski Ryszard	251.	kpr. Kossowski Antoni
40.	Kosowski Franciszek	146.	ułan Kośka Józef	252.	Koślow Ryszard
41.	Kosek Marian	147.	Kosierkiewicz Czesław	253.	Kosierkiewicz Marian
42.	Kpr. Kowalski Józef	148.	Kowalski Władysław	254.	szer. Krupa Antoni
43.	Krupa Józef	149.	szer. Krzemiński Marian	255.	Krzysztoporski Henryk
44.	Krzyżanowski Józef	150.	Kubacki Kazimierz	256.	ppor. Kubisiak Antoni - Leszczyna
45.	Kuczera Marian	151.	Kuks Feliks	257.	Kula J.
46.	pchor. Kuropka Edmund - Barbarycz	152.	ppor. Kużmierczak	258.	kpr. Kwaśniak Jan
47.	ppor. Lachowicz	153.	Laśkiewicz Józef	259.	Lenczewski Antoni
48.	Leszczyński Jan	154.	Leśniak	260.	plut. Lewandowski Józef - Lech
49.	kpr. Lisiecki - Zemsta	155.	Lisowski Jan	261.	Lisowski Wacław
50.	Łukasik Karol	156.	Maciążek Jan - Kruk	262.	plut. Maćkowiak Władysław
51.	st. sierż. Madej Józef - Jerzy	157.	ułan Madej Tadeusz - Nawrocki	263.	szer. Majchrowicz Władysław - Wróbel
52.	szer. Małecki Marian	158.	Małecki Mieczysław	264.	kpr. Małek Jan
53.	Marasek Wacław	159.	Marcinkowski Stanisław	265.	Marcinkowski Czesław
54.	szer. Maruszewski Stanisław	160.	Maruszewski Wiktor	266.	por. Masłowski Stanisław - Samson
55.	Matuszczak Józef	161.	szer. Matynia Konrad	267.	kpr. Michalak Jan
56.	Michalski Zygmunt	162.	plut. Mieczkowski Stanisław – Mieszko	268.	Mijas Mieczysław Leon
57.	Millak Tomasz - Burzan	163.	Mizera Antoni	269.	Młynarczyk Edward
58.	Morawski Tadeusz - Tańko	164.	ppor. Morawski Zygmunt - Bem	270.	szer. Moruś Czesław - Tomasz
59.	Mrowicki	165.	Mucha Ludwik - Pyrka	271.	Murawski Kazimierz
60.	Nabiałczyk Ryszard	166.	Natorski Władysław	272.	wachm. Niecki
61.	NN Jakub - Rokita	167.	Nowak Jan	273.	Nowak Longin
62.	Olędzki Piotr	168.	Kpr. Osiński Władysław	274.	ppor. Ostaszewski Mikołaj - Mikołaj
63.	ogn. pchor. Ossowski Henryk - Dołęga	169.	ppor. Ośko Władysław - Kolejarz	275.	Owczarski Stanisław
64.	Pacholczyk Jan	170.	Pająk Ignacy	276.	Pałgan Ignacy
65.	kpr. Pęczek	171.	Pękala Józef	277.	Pękala Antoni - Pantera
66.	Piasecki Tomasz	172.	Piasecki Marian	278.	Piasecki Ryszard
67.	Piątkowski Stanisław	173.	Pietras Czesław	279.	Pietruszczak Edward
68.	Pietrzykowski Władysław	174.	Piekarski Wojciech	280.	Pińkowski Wacław
69.	kpr. Piotrowski Antoni	175.	Pizon Franciszek	281.	Pluta
70.	Pogorzała Józef	176.	plut. Pruski Józef - Ułan	282.	Przybyś Bronisław
71.	kpt. dr Ptaszyński Edward - Leliwa	177.	szer. Raczyński Władysław	283.	Radecki Jan
72.	Rataj Marian	178.	Rakas Mieczysław	284.	wachm. Rodziewicz Romuald - Roman
73.	Robakiewicz Marian - Jastrząb	179.	Roszak Otto	285.	szer. Roszkowski Stefan
74.	Różycki Bronisław	180.	szer. Różycki Kazimierz	286.	Rurarz Piotr
75.	Rybnik Jan	181.	Rychter Stanisław	287.	Sadowski Ignacy
76.	szer. Sak Władysław - Szczepan	182.	ppor. Sawczuk	288.	Schaengler Wiktor
77.	Szer. Sekulak Jan - Dago	183.	Siara Jan	289.	szer. Sidor Władysław
78.	Siek Witold	184.	Sikora Władysław - Świeciała	290.	Sikora Ludwik
79.	Skodziński Jerzy	185.	Skorupa Józef	291.	Skrzypek Józef
80.	Skrzypek Wacław	186.	Słoń Józef	292.	Smerdzyński Antoni - Dym
81.	Smolich Bronisław	187.	ppor. Snopkiewicz Józef	293.	Sobczyński Ignacy
82.	Rtm. Sołtykiewicz Stanisław	188.	Sokora Tadeusz	294.	Szer. Stachurski Stanisław
83.	kpr. Stankowski Kazimierz - Zawada	189.	Stańczykowski Marian - Pomsta	295.	Stanisławek Jerzy
84.	Starus Wacław	190.	Stasiak	296.	Stasiołek Jerzy
85.	Stasiołek Zygmunt - Zyga	191.	Staśkiewicz Jan	297.	Stechan Wiesław
86.	Stefański Władysław	192.	Strzelecki Czesław	298.	Strzemiński
87.	Suchodolski - Fronia	193.	kpr. Sucharski	299.	Szakur Klemens
88.	Szczygielski Tadeusz	194.	Kpr. Szewczyk Stanisław	300.	szer. Szkodziński Jerzy - Sokół
89.	Szmidt	195.	pchor. Sztajgierwald Jerzy - Rozłóg	301.	Szufladowicz Józef
90.	Szuflik Jan	196.	Szwengler Wiktor	302.	Ppor. Szymański Marek - Sęp
91.	Ścibosz Jan	197.	pchor. Swida Józef - Lech	303.	Tarchalski Wacław
92.	Tarkowski Marian	198.	Tarkowski Roman	304.	Tomczak Marian
93.	Tomczyk Władysław	199.	szer. Tońko	305.	kpr. Trojanowski Kazimierz
94.	Turlik Kazimierz	200.	Tyczyński Józef	306.	Urban Ignacy
95.	rtm. Walicki Józef - Walbach	201.	Warda Józef	307.	kpr. Warzuszyński Henryk
96.	Wasiak Jan	202.	Wasilewski Jan	308.	Wesołowski Mirosław
97.	Wijas Mieczysław - Koziołek	203.	szer. Wilczyński Eugeniusz - Wilk	309.	Wilczyński Wacław
98.	ppor. Wilk Władysław	204.	Winiemski Wacław	310.	Wiśniewski Aleksander - Olek
99.	Wojciechowski Franciszek	205.	st. szer. Wojcieszek Jan	311.	Wojewódzki Bolesław
100.	Wojtarowicz Stanisław	206.	bosman mat Wożniak Józef - Sokół	312.	plut. pchor. Woźniakowski Marian Józef
101.	plut. Woźniakowski Zygmunt	207.	szer. Wroniszewski Zbigniew - Znicz	313.	szer. Wujec Leon - Wojnar
102.	ppor. Wustenberg Józef - Tchórzewski	208.	Wróbel Bartłomiej	314.	Pchor. Wyszomirski Jan
103.	szer. Zaborek Leopold - Orlik	209.	plut. Zakrzewski Tadeusz	315.	Zakrzewski Edmund - Wysoki
104.	plut. Zawadzki	210.	szer. Zdzieniecki Andrzej	316.	szer. Zdzieniecki Tomasz
105.	Zagnański Stanisław	211.	Zdziech Henryk	317.	Zieliński Roman - Dąb
106.	Ziętek Jan	212.	szer. Zygmunciak Stanisław	318.	szer. Żerek Aleksander

: .